- Ses düşmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır:
kaynana (< kayın ana),
kaynata (< kayın ata),
nasıl (< ne asıl),
niçin (< ne için),
pazartesi (< pazar ertesi),
sütlaç (< sütlü aş),
birbiri (< biri biri).
- “Et- ve ol- “ yardımcı eylemleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
emretmek (<emir etmek),
kaybolmak (<kayıp olmak),
affetmek (<af etmek),
reddetmek (<ret etmek).
- Sözcüklerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik sözcükler bitişik yazılır.
aslanağzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuşburnu, turnagagası,
ayşekadın (fasulye),
danaburnu (böcek),
kababurun (balık),
kamçıkuyruk (koyun),
yeşilbaş (ördek),
balıkgözü (halka),
kedigözü (lamba),
balıksırtı(desen),
dilberdudağı (tatlı),
alinazik (kebap),
Büyükayı (yıldız kümesi),
Samanyolu (yıldız kümesi),
tavşankanı, yavruağzı.
- Tür kayması yoluyla oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır. Bu tür sözcüklerde birleşen iki sözcükten en az biri eylemdir.
ateşkes, gelberi, rastgele, yapboz, ağaçkakan, oyunbozan, altıpatlar, yurtsever, bilgisayar, külyutmaz, varyemez, çekyat, kapkaç, örtbas, kuşkonmaz, çıtkırıldım, şıpsevdi, gecekondu, hünkârbeğendi, uyurgezer, biçerdöver.
- İki eylemin birleşmesiyle oluşan kurallı birleşik eylemler bitişik yazılır.
düşünebilmek, yapabilmek; uyuyakalmak; gidedurmak, yazadurmak; çıkagelmek, olagelmek, süregelmek; düşeyazmak, öleyazmak; alıvermek, gelivermek, gülüvermek, uçuvermek; düşmeyegör, ölmeyegör.
- Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı (gözetim), şuuraltı; akşamüstü, akşamüzeri, ayaküstü, ayaküzeri, bayramüstü, gerçeküstü, ikindiüstü, olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü.
- İki veya daha çok kelimeden oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır:
Çanakkale, Gümüşhane; Acıpayam, Pınarbaşı, Şebinkarahisar; Beşiktaş, Kabataş.
- Yer adları bitişik yazılır:
Eskişehir, Suşehri, Batıkent, Çengelköy, Sarıyer, Yenimahalle, Uludağ; Kocatepe, Karadeniz, Acıgöl, Kızılırmak, Yeşilırmak, İncesu, Akçay, Bayrampaşa, Necatibey (Caddesi).
- Pekiştirmeli sıfatlar bitişik yazılır:
apaçık, apak, büsbütün, çepeçevre, çırçıplak, çırılçıplak, dümdüz, düpedüz, gömgök, güpegündüz, kapkara, kupkuru, paramparça, sapasağlam, sapsarı, sırsıklam, sırılsıklam, sipsivri, yemyeşil.
| Dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan kelimeler vardır: Baş: başağırlık, başbakan, başçavuş, başeser, başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkarakter, başkent, başkomutan, başköşe, başmüfettiş, başöğretmen, başparmak, başpehlivan, başrol, başsavcı, başşehir, başyazar, aşçıbaşı, binbaşı, çarkçıbaşı, çeribaşı, elebaşı, mehterbaşı, ustabaşı, yüzbaşı. Oğlu, kızı: çapanoğlu, eloğlu, hinoğluhin, elkızı. Ağa, bey, efendi, hanım, nine: ağababa, ağabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi, hacıağa, kadınnine, paşababa. Ev: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi, huzurevi, konukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi. Hane, name, zade: çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane;beyanname, kanunname, seyahatname, siyasetname; amcazade, dayızade, teyzezade. UYARI: Eczahane, hastahane, pastahane, postahane sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılmaktadır. Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır: İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim. Belirsizlik sıfat ve zamirleri gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır: Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi. |
- Şey sözcüğü her zaman ayrı yazılır:
Bir şey, çok şey, az şey, her şey…
- Her sözcüğü sadece “herhâlde, herhangi, herkes, hergele” kullanımlarında bitişik yazılır. Bunun dışındaki kullanımlarda ayrı yazılır.
Her gün, her an, her şey, her insan, her yer…
- İkilemeler ayrı yazılır.
İyi kötü, art arda, eski püskü, yan yana…
- Deyimlerdeki eylem öbekleri ayrı yazılır.
Ulaşılması zor bir yere göz koydu.
- Ya sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır: ya da.
EYLEMLERLE İLGİLİ YAZILIŞLAR
- Eylem çekimlerinde e, a ünlüler sadece –yor ekiyle kullanıldığında daralarak i, ı, u, ü biçiminde yazılır. –Yor eki dışındaki çekimlerde söyleyişte görülen daralma yazıda gösterilmez. Aksi durumda yazım yanlışı oluşur.
Gelicek değil, gelecek.
Gelmiyeceğim değil, gelmeyeceğim.
Almıyacaksın değil, almayacaksın.
Başlıyayım değil, başlayayım.
Başlıyasın değil, başlayasın.
- Eylemsi eklerinden önceki e, a seslerinde söyleyişte görülen daralma yazıda gösterilirse yazım yanlışı oluşur.
Görmiyen değil, görmeyen.
Anlıyan değil, anlayan.
Bağlıyarak değil, bağlayarak.
SATIR SONUNA SIĞMAYAN SÖZCÜKLERİN BÖLÜNMESİ
- Türkçede satır sonunda kelimeler bölünebilir, fakat heceler bölünemez. Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna kısa çizgi (-) konur.
Bitişik yazılan kelimelerde de bu kurala uyulur: ba-şöğ-ret-men, il-ko-kul, Ka-ra-os-ma-noğ-lu.
- Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz:
………………………………………………………………… u-
çurtma değil,
………………………………………………………………uçurt-
ma…
……………………………………………………….müdafa–
a değil,
…………………………………………….müda–
fa…
- Kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti kullanılır; ayrıca çizgi kullanılmaz.
…………………………………………………………………………………… İstanbul’
un…
…………………………………………………………………………………….. 2009′
da…
YILMAZ ELGÜN
YILMAZ ELGÜN 